سهامداری غیرمستقیم عدالت؛ حرکت در تاریکی
در حالی که شفافیت از الزامات پذیرش در بورس است، از شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت در سامانه اطلاع‌رسانی کدال چیز زیادی پیدا نمی‌کنید
مسعود وطنخواه
با وجود اینکه هفت ماه از اولین معامله شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت گذشته است، هنوز اطلاعات بارگذاری این گروه از شرکت‌ها در سامانه اطلاع‌رسانی کدال تکمیل نشده است.
کدال که مخفف عبارت انگلیسی Comprehensive Database Of All Listed Companies است به معنای سامانه یا پایگاه اطلاعات جامع شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس است. این سامانه در واقع یک سامانه الکترونیکی است که با اقتباس از سامانه‌های اطلاع‌رسانی بورس‌های دیگر جهان راه‌اندازی شده است.
مشخص نبودن NAV و پرتفوی خارج از بورس، نبود گزارش توجیهی افزایش سرمایه و چگونگی انجام آن، مشخص نبودن تعداد سهامدار، نبود امیدنامه ورود به بورس، نبود نقشه راه و چشم‌انداز چند سال آینده، نداشتن بازارگردان و اعلام نشدن دلایل قیمت‌گذاری شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی عدالت نمونه‌ای از نواقصی است که اکنون در سامانه کدال درباره شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی به چشم می‌خورد. با این حساب می‌توان مدعی شد که نحوه پذیرش و ورود این شرکت‌ها به بازار سرمایه نوعی شتاب‌زدگی و بی‌برنامه‌گی را نشان می‌دهد.
پس از گذشت نزدیک به ۱۴سال از صدور سهام عدالت و اختصاص آن به اقشار مختلف مردم، از ۸ اردیبهشت ۹۹ فرآیند آزادسازی سهام عدالت آغاز شده است.
مشمولان برای انجام فرآیند آزادسازی سهام عدالت بر اساس تصمیمات گرفتهشده از سوی سازمان خصوصی‌سازی، مجاز به انتخاب مدیریت به روش مستقیم یا غیر مستقیم بودند. پیش‌فرض انتخاب برای سهامداران عدالت، روش غیرمستقیم بود. به عبارت دیگر، اگر مشمولان سهام عدالت در فرجه زمانی تعیین‌شده اقدام به انتخاب روش مستقیم نمی‌کردند، به صورت خودکار روش غیرمستقیم درنظر گرفته می‌شد.
مشمولانی که روش مستقیم را انتخاب کردند با طی مراحل ثبت نام در سجام و تغییر ناظر می‌توانستند پرتفوی سهام خود را مشاهده کنند اما مشمولان روش غیرمستقیم صاحب سهام شرکت‌های استانی محل اقامت خود شدند.
شرکت سرمایه‌گذاری استان خراسان جنوبی اولین از مجموعه سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت بود که سهام آن در ۱۹ مرداد در بورس دادوستد شد. اما هنوز با گذشت چند ماه اطلاعات مهم و مورد نیاز برای فعالان بازار سرمایه از این شرکت در سامانه کدال وجود ندارد. این نبود اطلاعات به شرکت‌های دیگر سرمایه‌گذاری استانی عدالت نیز تعمیم یافت.
مشخص نبودن NAV و پرتفوی خارج از بورس
ارزش خالص دارایی یا Net Asset Value که به اختصار به آن NAV نیز گفته میشود، کل خالص ارزش دارایی‌های یک شرکت را نشان می‌دهد. ارزش خالص دارایی معیاری است برای ارزیابی و برآورد ارزش ذاتی دارایی‌های یک شرکت که در بازار بورس اوراق بهادار از آن استفاده میشود.
به طور معمول در امیدنامه پذیرش شرکت‌ها، برآوردی از ارزش خالص داراریی برای فعالان بازار سرمایه منتشر میشود. اما شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت یا فاقد امیدنامه هستند یا هنوز در سامانه کدال بارگذاری نشده است.
نبود گزارش توجیهی افزایش سرمایه
افزایش سرمایه یکی از راه‌های مورد استفاده شرکت‌های بورس برای تامین نقدینگی است. به طور معمول شرکت‌های پذیرفته در بازار سرمایه قبل از افزایش سرمایه نیازمند گذراندن مراحلی نظیر پیشنهاد هیات مدیره، گزارش توجیهی، نظر حسابرس قانونی و موافقت مراجع ذیصلاح هستند که گزارش آنها مرحله به مرحله در سامانه کدال قرار میگیرد. حتی شرکت‌هایی که قبل از وارد شدن به بازار سرمایه افزایش سرمایه داده باشند برای اطلاع فعالان بازار سرمایه گزارش‌هایی درباه چگونگی و محل افزایش سرمایه در امیدنامه‌شان وجود دارد. اما در شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت تنها گزارش افزایش ثبت شرکت‌ها در کدال بارگذاری شده است.
مشخص نبودن تعداد سهامداران در امیدنامه
شرکت‌ها در زمان پذیرش در بازار سرمایه گزارشی از گذشته، حال و آینده شرکت برای اطلاع معامله‌گران بورسی منتشر می‌کنند که به آن امیدنامه می‌گویند.
تعداد و ترکیب سهامداران یکی از مواردی است که خریداران در زمان سرمایه‌گذاری به آن توجه می‌کنند؛ موردی که در شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت مشخص نیست. این ابهام به گونه‌ای است که خریداران هیچ اطلاعی از تعداد سهامداران خرد این شرکت‌ها ندارند.
بر اساس ماده ۱ آیین‌نامه اجرایی توزیع سهام عدالت، شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی، شرکت‌هایی هستند که با عضویت (سهامداری) شرکت‌های تعاونی عدالت شهرستانی هر استان به صورت سهامی خاص قابل تبدیل به سهامی عام، در قالب قانون تجارت تشکیل و اداره می‌شوند.
همچنین در آیین‌نامه اجرایی توزیع سهام عدالت درباره مشمولان طرح عدالت آمده است: «اتباع ایرانی مقیم داخل کشور شامل شش دهک زیر که به صورت علمی شناسایی می‌شوند:
دو دهک پایین درآمدی کشور با اولویت روستانشینان و عشایر.
دهک‌های سوم تا ششم بعدی که مشمول طرح واگذاری سهام عدالت می‌شوند.»
تعداد افراد سهامدار در شرکت‌های استانی سهام عدالت تاثیر مستقیم در ارزش هر کدام از شرکت‌های استانی دارد چراکه سهام عدالت به افراد داده شده است؛ به عبارت دیگر، ارزش شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت به منطقه جغرافیایی نیست، بلکه به تعداد افراد حاضر در شرکت‌هاست. به عنوان نمونه ارزش شرکت سرمایه‌گذاری استان تهران به دلیل جمعیت بالای این شهر می‌تواند از شرکت‌های استان دیگر بیشتر باشد مگر اینکه شرکت‌های استانی دیگر از نظر محدوده جغرافیایی دارای مساحت بیشتری باشند.
مشخص نبودن تعداد سهامداران در زمان پذیرش شرکت‌های استانی در حالی رخ داده است که تمام شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی قبل از ورود به بورس افزایش سرمایه داده‌اند و اکنون برآورد ارزش این شرکت‌ها برای خریداران مقدور نیست.
نبود نقشه راه و چشم‌انداز چند سال آینده
شرکت‌ها برای پذیرش در بورس با ارائه نقشه راه و چشم‌انداز فعالیت خود در سال‌های آتی، به فعالان بازار سرمایه اطلاع‌رسانی می‌کنند که این شفاف‌سازی نقش موثری در شناسایی این شرکت‌ها و تصمیم خریداران دارد، اما این برنامه و اهداف درباره شرکت‌های استانی مشخص نیست.
نداشتن بازارگردان برای استانی سهام عدالت
شرکت‌های استانی سهام عدالت فاقد بازارگردان هستند که این کمبود نیز به نوعی ناشی از پذیرش عجله‌ای و ناقص این شرکت‌هاست. یکی از الزامات ورود به بازار سرمایه داشتن بازارگردان است. شرکت‌ها قبل از ورود به بازار سرمایه موظفند تدابیر مناسبی را برای این امر تدارک ببیند. اما شرکت‌های استانی اکنون فاقد بازارگردان مناسب‌اند؛ به همین دلیل این روزها با صف فروش همراه هستند.
مشکل نبود بازارگردان در شرکت‌های استانی سهام عدالت و صف‌های فروش چند ماهه تا آنجا پیش رفت که رئیس سازمان بورس ۱۶ بهمن از تصویب شورای عالی بورس برای تاسیس صندوق سرمایه‌گذاری اختصاصی بازارگردانی، به منظور بازارگردانی سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی خبر داد. به گزارش ایلنا، محمدعلی دهقان دهنوی گفته بود: «در دویست و چهارمین جلسه شورای عالی بورس و اوراق بهادار، وضع بازار سرمایه مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت و این تصمیم در راستای اجرای ماده ۹ آیین‌نامه اجرایی ساماندهی سهام عدالت اتخاذ شد.»
او ادامه داده بود: «هدف از تشکیل صندوق سرمایه‌گذاری اختصاصی بازارگردانی، تامین مالی لازم برای انجام عملیات بازارگردانی سهام شرکت‌های استانی و همچنین اجرای بند ۲ صورتجلسه مورخ ۴ مرداد ۹۹ شورای عالی بورس خواهد بود.»
سخنگوی شورای عالی بورس تصریح کرده بود: «صندوق سرمایه‌گذاری مشترک توسعه بازار سرمایه مجاز است به منظور بازارگردانی سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی، صندوق سرمایه‌گذاری اختصاصی بازارگردانی تاسیس کند و دارایی‌های تخصیص‌یافته موضوع بند ۲صورتجلسه مورخ ۴ مرداد ۹۹ این شورا را به آن صندوق منتقل کند.
دلایل قیمت‌گذاری شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی عدالت
قیمت‌گذاری شرکت‌ها در بازار سرمایه تاثیرپذیری بالایی از نحوه اطلاع‌رسانی و جزئیات عملکرد آنها دارد که این اطلاعات پس از انتشار در صورت‌های مالی و گزارش‌های شرکت‌ها، به اطلاع فعالان سرمایه‌گذاری می‌رسد؛ اما شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی در حالی وارد بورس شده‌اند که به دلیل نقص در اطلاع‌رسانی قابلیت تعیین ارزش صحیح از سوی معامله‌گران را ندارند.
