فتح قله ۴۰ هزار تومان

فرزانه طهرانی

دلار قله ۴۰ هزار تومان را فتح کرد. این رکورد در ساعات میانی روز پنج شنبه در بازار غیررسمی ارز به ثبت رسید.

هرچند علی صالح آبادی رئیس کل بانک مرکزی می گوید قیمت فعلی ارز را قبول ندارد اما بازار بی اعتنا به گفته های صالح آبادی راه خود را می رود و تاثیر خود را در اقتصاد می گذارد.

انتخاب نام های فردایی، غیررسمی، قاچاق و غیرمتشکل هم نتوانست لیدری را از این بازار اثرگذار بگیرد.

بازار فردایی که در دوره ای ورود به آن جرم شناخته شد و به واسطه همین ممنوعیت احمد عراقچی معاون ارزی بانک مرکزی بازداشت شد، امروز همچنان در تعیین قیمت نقش آفرینی می کند، این نقش نشان می دهد که نادیده گرفتن این بازار به معنای حذف آن نیست.

اما چرا قیمت ها در بازار غیررسمی با چنین شتابی در حرکت است؟ در پاسخ به این پرسش کارشناسان بارها به عوامل فاندامنتال بازار اشاره کرده اند.

اینکه کمبود ذخایر ارزی در کنار رشد پایه پولی و افزایش نقدینگی اثر خود را در نرخ ها نشان می دهد مورد تاکید تحلیلگران قرار گرفته است اما مسئولان اصرار دارند این جهش را به عوامل بی ربط تری مثل ناآرامی ها و نقش رسانه های بیگانه پیوند بزنند.

بانک مرکزی می گوید جلوی شتاب رشد نقدینگی را گرفته بنابراین باید از روند رشد قیمت ها کاسته شود.

همچنین معتقد است تزریق ارز در سطح قابل توجهی صورت گرفته و ذخایر کافی ست لذا با این شرایط نباید نرخ ها رشد کند.

اشاره بانک مرکزی به حذف تنخواه ۶۰ هزار میلیارد تومانی دولت است. اینکه به جای چاپ پول برای تنخواه دولت، اجازه داده دولت از حساب شرکت های دولتی برای مخارج خود برداشت کند در ماه های گذشته جلوی انتشار اسکناس را گرفته و مسئولان می گویند با این کار مانع شتاب رشد نقدینگی شده اند.

اما ساده انگارانه است اگر گمان کنیم، حذف تنخواه ۶۰ هزار میلیارد تومانی دولت جلوی شتاب رشد نقدینگی را برای طولانی مدت می گیرد و ترمز قیمت ها کشیده می شود.

قیمت های بالاتر قابل پیش بینی است

قیمت دلار در کانال ۴۰ هزار تومان ایستاده و این نرخی است که چندان امیدی به ماندگاری آن نیست و عددهایی در کانال های بالاتر نیز پیش بینی می شود.

ماجرا خیلی پیچیده نیست با توضیحاتی که در ادامه می آید می توان تخمین زد شرایط بازار ارز در آینده چگونه خواهد بود. از آنجا که رشد نقدینگی باعث افزایش قیمت ارز می شود؛ دولت ها همیشه تلاش می کنند نقدینگی را کنترل کنند.

دولت سیزدهم هم سعی کرد نقدینگی را کنترل کند. برای این کار تنخواهی که هر سال به دولت می داد حذف کرد و به جای آن به دولت اجازه داد از حساب تجمیع شده در بانک مرکزی که متعلق به شرکت های دولتی ست برداشت کند.

طبیعی ست که استفاده از پول موجود به جای چاپ پول، نقدینگی را افزایش نمی دهد اما دولت نمی تواند طولانی مدت این پول را نزد خود نگاه دارد.

بعد از چند ماه باید حساب شرکت ها را باز گرداند و برای بازگرداندن این پول باید تامین مالی صورت گیرد.

این تامین مالی یا از طریق انتشار اوراق بدهی صورت خواهد گرفت یا چاپ پول که در هر صورت موجب شتاب گرفتن رشد نقدینگی می شود.

پس اگر در ماه های ابتدایی سال مقداری جلوی شتاب رشد نقدینگی گرفته شده اما در ماه های پیش رو نمی تواند این روند ادامه دار باشد.

در حال حاضر اضافه‌برداشت بانک‏ها بیش از ۱۵۰ هزار میلیارد تومان برآورد می شود و ریپو به ۶۰ تا ۷۰ هزار میلیارد تومان رسیده. جمع این دو یعنی ۲۲۰ هزار میلیارد تومان اضافه برداشت بانک‏ها را شکل می‏دهد.

فرقی نمی‏کند از بانک مرکزی قرض گرفته شود یا بانک‏ها اضافه برداشت داشته باشند. هر دو تبدیل به افزایش پایه پولی می‏شود.

پایه پولی هم ضرب در ۸ در یک پروسه سه‌چهارماهه تبدیل به نقدینگی می‏ شود.

وقتی دولت اوراق می فروشد در واقع از بانک ها تامین مالی می کند. تامین مالی از بانک ها به طور غیرمستقیم منجر به رشد پایه پولی می شود. بنابراین هر راهی که دولت تا به حال برای تامین مالی رفته به بانک مرکزی و افزایش پایه پولی ختم می شود.

کاهش ۶ واحد درصدی نقدینگی جای انتقاد دارد تا تقدیر

عبدالناصر همتی رئیس کل سابق بانک مرکزی می گوید: وقتی یک سال از روی کار آمدن دولت سیزدهم گذشت، مسئولان اعلام کردند که صادرات نفت بهبود پیدا کرده و درآمدهای نفتی افزایش یافته است.

طبیعی هم بود که این اتفاق بیفتد بالاخره بعد از یک دوره سخت شیوع کرونا و آمدن بایدن و امیدواری به مذاکرات، قابل پیش بینی بود که صادرات نفت بیشتر شود وارزهای نفتی بیشتری به کشور وارد شود.

مسئولان دولت سیزدهم اعلام کردند در ۱۴۰۰ و۱۴۰۱ نسبت به سال های ۹۸ و ۹۹ درآمدهای ارزی در حدود ۴ تا ۶ برابر شده است. دراین حالت کاهش ۶ واحد درصدی نقدینگی و تداوم رشد  پایه پولی در سطح ۳۵ درصد برای مهر ماه، بیشتر جای انتقاد دارد تا تقدیر.

او توضیح داد: اینکه بانک مرکزی بر رشد حجم تامین ارز و تزریق به بازار تاکید می کند و افزایش حجم معاملات ارزی را مدام تکرار می کند نشان دهنده مدیریت ضعیف بازارساز است. چرا که با وجود این حجم تزریق اما بانک مرکزی به جای آنکه بازارساز باشد تابع بازار بوده است.

نداشتن توانایی و عدم استفاده از تکنیکهای حرفه ای برای کنترل نرخ ارز باعث رسیدن نرخ دلار  به رقم ۴۰ هزار تومان شده و این نکته ای نیست که قابل دفاع باشد.

همتی بیان کرد: اگر مسولان بازار ازاد ارز را قاچاق بنامند و به آن توجهی نکنند باعث نمی شود که این بازار به حاشیه رانده شود و در قیمت ها اثرنگذارد.

بی اهمیتی به بازار غیررسمی ارز، نشانه نداشتن درک درست از بازار است بنابراین توجه نشان ندادن به این بازار باعث بی اهمیت شدن آن نمی شود. قیمت آزاد ارز در تمامی قیمت ها از جمله کالاهای سرمایه ای تاثیرگذار است. اگر به بازار آزاد بی توجه باشیم، اثرگذاری آن را از بین نبرده ایم.

فنر نقدینگی رها می شود

صادق الحسینی کارشناس اقتصادی در باره دلایل رشد نرخ ارز می گوید: درآمدهای نفت بی ثبات است. زمانی می توانی نرخ ارز را تثبیت کنی که درآمد ارزی زیاد باشد. اگر درآمد ارزی هر سال رشد نکند به دلیل رشد سالانه کسری بودجه نمی توان نرخ ارز را تثبیت کرد.

او اظهار می کند: عرضه کننده اصلی ارز در اقتصاد دولت است. نرخ ارز به درآمد ارزی و نرخ شد نقدینگی نگاه می کند. ارز لنگر اسمی در اقتصاد ایران است. اما اینکه می گویند ارز گران شد همه چیز گران می شود اشتباه است.

همه گمان می کنند چون نرخ ارز افزایش یافته باقی قیمت ها نیز افزایش می یابد در حالی که به دلیل افزایش نقدینگی است که قیمت دلار بالا می رود و همین نقدینگی ست که باعث رشد قیمت ها می شود.

الحسینی متذکر می شود: سرکوب نرخ ارز جلوی رشد قیمت را می گرفت چون با تزریق دلارهای نفتی ریال ها از بازار جمع می شد حالا که درآمد ارزی به دلیل تحریم مشکل پیدا کرده تزریق ارز نیز کم شده و فنری که نقدینگی را نگه می داشت رها می شود.